Neden spor ve hareket?

Günümüzde modern toplumların yaşam tarzlarının yarattığı olumsuzluğun hepimiz farkındayız. Çocuklarımız artık daha az hareket ediyorlar.  Bunun sebeplerinden bir tanesi şehirlerimizin yapısı. Çocukların özgürce hareket edebileceği ve oyun oynayabileceği alanlar giderek azalıyor. Bununla birlikte serbest zaman aktiviteleri de belirgin bir şekilde değişti. Çocuklar dışarıda buluşup, oyunlar oynamak yerine bilgisayar oyunları oynamayı, cep telefonuyla zaman geçirmeyi ya da birbirleriyle yazışmayı tercih ediyorlar. Hiç hareket etmeden saatlerini bilgisayar önünde geçiren bir nesil yetişiyor. Elbette ki bu hareketsiz yaşam tarzı beraberinde birçok problemi de getiriyor. Bunlardan en çarpıcı olanı ise Obezite.

Türkiye Çocukluk Çağı Obezite Araştırması 2016 Raporuna göre, çocuklarda obezite oranı artmış durumda. Obez çocuk oranı 2013'te yüzde 8,3 iken maalesef 9,9'a yükseldi. Yani bu durumda yaklaşık olarak her 10 çocuktan birinin obez olduğunu anlıyoruz. Fazla kilolu oranı ise 2013'te yüzde 14,2 iken 2016'da yüzde 14,6’ya yükseldi. Çocuklarımızın yüzde 74'ü kilo olarak normal, yüzde 1,5'i zayıf. Bu durumun çocukların fiziksel ve zihinsel sağlıklarını ve hatta sosyal öğrenme becerilerini ciddi bir şekilde etkilediği kanıtlandı. Ancak hala bu durumla savaşmak için yeterli stratejiler belirlenmemiş durumda.

Çocuklar için hareket etmek çok doğal bir davranış. Çocuklar kendilerini denemek, vücutlarını tanımak ve eğlenmek için hareket ediyorlar. Özellikle erken çocukluk döneminde hareketli bir çocukluk geçirmek, çocukların gelişiminde önemli bir role sahip. Hareket etme davranışları sadece duygusal-fiziksel gelişmeyi değil, sosyal gelişimi de tetikliyor. Aynı zamanda zihinsel gelişim, çocukluğun ilk döneminde hareket ve algılama öğrenimi ile gelişmektedir. Uluslararası çalışmalar sporun çocukların öğrenme kabiliyetlerini olumlu yönde etkilemekte olduğunu ortaya koymuşlardır.

Çocuklar hareket ederken öğrenirler. Belki bu öğrenme süreci çocukların matematik formüllerini ya da yeni İngilizce kelimeleri öğrenmeleri kadar açıkça gözlemlenemez ama spor diğer derslerden daha önemsizdir demek de doğru değildir. Neden mi? Çünkü spor derslerinde çocuklar bedenlerini tanırlar ve bedenlerinin nasıl çalıştığını öğrenirler. Başkalarıyla yarışırlar, yeni hareketler öğrenirler ve bu onların sağlıklı kalmasını sağlar. Bir çocuğa eğer gerekli boşluğu sağlamazsanız nasıl düşmeyi öğrenebilir? Ancak spor derslerinde düşerken yuvarlanmayı ve ellerini kullanmayı öğrenirler; bu şekilde yaralanmadan düşmenin yollarını kendi kendilerine bulurlar. Tırmanırlar ve yapabileceklerini bilmedikleri bir şeyi yaptıkları için kendileriyle gurur duyarlar. Spor derslerinde arkadaşlarıyla oyun oynarlar, bu şekilde nasıl beraber iş birliği yapacaklarını, paylaşacaklarını, takım olabilme duygusunu ve gerçekten kazanmak istemenin nasıl bir his olduğunu öğrenirler. Bunlar çocuklarımızın geliştirmesini istediğimiz özellikler... Bu gelişimin en büyük temeli ve dayanağı ise spor ve hareket eğitiminden geçiyor. Peki hareket ve sporu bu kadar önemli kılan nedir?

Yapılan çalışmalar erken çocukluk döneminde küçük ve büyük kas gruplarını çalıştıran etkinliklere katılmanın, çocukların motor beceriler konusunda önemli kazançlar elde ettiklerini ortaya koymuştur. Çünkü beden, çocuğun dünyayı keşfetmek ve tanımak için kullanıldığı ilk araçtır. Çocuğun doğal olarak yaptığı yürümek, koşmak, zıplamak, tırmanmak, itmek, çekmek, dönmek vb. hareketlerle çocuk kişisel eğilimini oluştur ve kendine ait temel bedensel dağarcığını geliştirir. Bedensel çalışma çok boyutludur; Rahatlık, soluma, kasılma, gevşeme, davranışların farkında olma, bedenin her iki yanını da kullanmayı geliştirme, reflekslerin ve tepkilerin, dengenin bilincine varma beden eğitimi etkinliklerinin bir parçasıdır. Çocukların okul öncesi dönemdeki yaşantı ve deneyimleri, daha ileriki yıllardaki bilişsel, devinişsel, duygusal ve sosyal gelişimlerini etkileyen en önemli etmenlerden olduğu yönünde ipuçları vermektedir.

Güclücocuklar projesi

Bu nedenle sosyal eşitlik kapsamında “Spora Katılımda Eşit Fırsat Sunumu (Herkes İçin Spor!)” sloganıyla Güçlü Çocuklar Projesi’ni oluşturduk. Bu Proje, Avrupa Birliği Erasmus + Programı ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi tarafından finanse edildi. 2017 yılı Ocak ayında başlayan Projemiz, bu yıl Haziran ayında sona eriyor. Proje kapsamında Belçika, Almanya, Letonya ve İtalya’da yer alan ortaklarımızın uzmanları ile çalışıyoruz.

Şu ana kadar Proje kapsamında iki pilot uygulama gerçekleştirdik. Bunlardan ilkini Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ÇABA Çok Amaçlı Erken Çocukluk Eğitimi Merkezi’nde (ÇABAÇAM) 4-6 yaş arasındaki çocuklarla gerçekleştirdik. ÇABAÇAM, sosyoekonomik yönden dezavantajlı ailelerin risk altındaki çocuklarının erken çocukluk hizmetlerine ulaşabilmelerini sağlayabilmek için yaşama geçirilen yenilikçi ve farklı bir model. Üniversite, Yerel Yönetim ve Sivil Toplum Örgütleri’nin paydaşlarının koordinasyonu ve işbirliğine bir örnek teşkil edecek şekilde ÇABA Derneği ve Çanakkale Kepez Belediyesi desteğiyle 2008 yılı Mart ayında hayata geçirilen ÇABAÇAM, bugüne kadar 4-6 yaş arasında toplam 156 çocuk, aile ve 276 hizmet öncesi öğretmen adayına eğitim sağladı.

İkinci pilot uygulamayı ise Çanakkale’nin en eski okullarından birisi olan İstiklal İlkokulu’nda 6-8 yaş arası çocuklarla gerçekleştirdik. Erken çocukluk eğitiminde farklı araçları ve metotları deneyerek en iyi uygulamaları bulmaya çalıştık. İki pilot uygulamamız da, Projemize ortak olan ülkelerden uzmanların, Çanakkale Milli Eğitim Müdürlüğü ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ÇABAÇAM’ın katkılarıyla gerçekleştirildi.

Programımıza farklı alanlar eklemeye çalıştık. Spor ve jimnastik, outdoor pedagojisi, müzik, dans ve sosyal öğrenme araçlarını birleştirdik. Uluslararası uzmanlarımız en iyi metot ve araçlar konusunda kendi deneyimlerinden yola çıkarak bize yardımcı oldular ve bunları Türkiye’de hep birlikte denemeye çalıştık.

Sınıf öğretmenleri sınıf etkinliklerine odaklanan “Günde 5 Dakika Spor” Etkinliğini öğrencileriyle uyguladılar. Bu oyunlar ve egzersizler; rahatlama, aktive etme, motivasyonu artırma ve sosyal öğrenmeyi destekleyen arkadaş ile etkinlikleri kapsıyordu. Bütün egzersizler, çok fazla malzeme kullanmadan ya da sadece sınıfta bulunan eşyaların kullanıldığı, öğrencilerin kısa bir ara vermesini sağlayacak farklı fiziksel etkinlikler içeriyordu. Bu kısa aralarla öğrencilerin öğrenmeye daha iyi odaklanıp odaklanmadıklarını, motivasyonun artıp artmadığını ve dersin geri kalanının nasıl etkilendiğini test etmek istedik. Pilot uygulama boyunca 4-8 yaş arası 100’den fazla çocuk spor aktivitelerine katıldı. Başarılı geçen sekiz haftalık bu uygulamadan dolayı çok mutluyuz.

Tüm bu uygulamalar kapsamında Projemizin sonuçları bize gösterdi ki, ÇABAÇAM’da yaptığımız Motor Gelişim Beceri Testleri sonucunda uygulanan sekiz haftalık Programın ardından esneklik, göz-el koordinasyonu, hız ve güç gibi temel alanların tümünde gelişme tespit edildi. Çocuklar daha ileri ve hızlı bir şekilde zıpladılar, bir topu daha düzgün atabildiler, daha esneklerdi ve oyunsal aktivitelere katılırken, arkadaşları ile daha koordineli hareket edebildiler. Çocuklar tümü derslerde daha motive ve istekli oldular, eşyaları birlikte toplama ve ders boyunca diğerlerine yardım etme konusunda olumlu gelişme gösterdiler.

İstiklal İlkokulu’nda ise uygulanan sekiz haftalık Program’ın sonunda, program çıktıları bir gösteri şeklinde 6-8 yaş arası çocuklar tarafından sergilendi. Sınıf programları ve haftalık aktiviteler, bir grup öğretmen ve Güçlü Çocuklar Proje Ekibi tarafından değerlendirildi. Bu değerlendirmeler sonucunda uygulamaların ilkokulda olumlu anlamda güçlü bir etki yarattığı ortaya kondu. Katılan öğrenciler ve öğretmenler sınıf aktiviteleri hakkında çok olumlu geri dönüşlerde bulundular. Öğretmenler değişik metotları rahatlama, stresten kurtulma ve harekete geçirme gibi farklı amaçlarla kullanabildiklerini belirttiler.

Ayrıca uygulanan haftalık sportif programlar da çok başarılı sonuçlar ortaya koydu. Öğrenciler yüksek motivasyon gösterdiler, motor becerileri gelişti ve etkinlikler esnasında sosyal öğrenmeye yönelik becerileri sınıfta da değerlendirdiler. Aileler, okul müdürü, öğretmenler, özellikle de sınıf öğretmenleri Projeyi güçlü bir şekilde desteklediler ve bu da projenin başarıya ulaşmasını kolaylaştırdı.

Referanslar

• Anja Güder, Prof. Ebru Aktan Acar (2018). ERASMUS + GÜÇLÜ ÇOCUKLAR PROJESİ (ERASMUS + STRONG KIDS PROJECT): ÇOCUKLARIMIZ HAREKETSİZ KALMASIN!, Canakkale Onsekiz Mart UNiversitesi/ ÇABAÇAM, Çanakkale/TÖZOK Dergi.

• Dursun, M. Z. (2003). Temel becerileri içeren özel beden eğitimi program tasarısının okul öncesi 6 yaş çocukların motor beceri erişileri üzerine etkisi, Bilim Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Türkiye Çocukluk Çağı Obezite Araştırması (2016). 28.03.2018 tarihinde https://www.saglik.gov.tr/TR,28892/bakan-demircan-turkiye-cocukluk-cagi-sismanlik-arastirmasinin-sonuclarini-acikladi.html adresinden alınmıştır.

Örnek:

https://www.yumpu.com/de/document/view/17114028/kampagne-kinderturnen-deutscher-turnerbund